ئیسحاق نیۆتن
تەلارسازێ میکانیکا کلاسیک ئیسحاق نیۆتن، ل ساڵا ١٦٤٢ ژ دایک بوویە، کەسایەتیەکێ مەزنە د مێژوویا زانستیدا، کو نێرینێن وی یێن کویر بۆ لڤین، کێشکرن و بیناهیێ شوینوارێن نە ژبیرکرنە د جیهانا فیزیایێدا.
ساڵا ژ دایکبوونا نیۆتنی گرنگیەکا مێژووی هەیە، کو دووماهیکا ژیانا گالیلوییە. ڤەگوهاستنا هێمادارانە یا زانستییە. ساڵێن دەستپێکێ یێن نیوتنی ب مەرەقەکا زێدە دهێنە ناسکرن کو پاشی ئەڤێ مەرەقێ وەکر چەندین تێور بهێنە ئارا-دروستبن، ئەو تیورێن کو تێگەهشتنا مە بۆ گەردوونی ل قالب دا.
گەشتا هزری یا نیۆتنی ب سەرسامیێ بۆ نهێنیێن بیرکاریێ دەستپێکر، ئەڤێ حەزێ بنیاتێ ڤەدیتنێن داهاتوویی دانا، کو دبنە ناڤەندا پێشکەفتنا زانستی.
میراتێ بەردەوامێ نیۆتنی د یاسایاندا هاتییە کۆمکرن ئەوژی هەرسێ یاسایێن لڤینێ و یاسا کێشکرنا گەردوونی. ئەڤان بنەمایان لڤینا تەنێن ئەسمانی ڕوونکر و بنیاتیێ میکانیکا کلاسیکی دامەزراند. ڤەکوڵینێن وی درێژە پێ هاتە دان بۆ سرۆشتێ ڕووناهیێ و ڕەنگ و داهێنانێن وی د پەرەپێدانا تەلەسکۆپا ڕەنگڤەدانیدا شیانا مە بۆ چاڤدێریکرنا گەردوونی بەرفرەهـترکر.
یاسایێن لڤینێ یا نیوتن و یاسایا کێشکرنێ بەرێ بنیاتێنە بۆ گەڕان ل دویف بۆشاهییا ئەسمانی. ئەوان ڕێڕەوا خەباتا مرۆڤی بۆ ناڤ گەردوونی داڕشتییە و تێگەهشتنا مە د لڤینا هەسارە، ستێر و کوستێراندا کویرترکرییە.
بەشداریێن سەرەکی یێن نیۆتنی د زانستیدا د ماوێ ژیانا ویدا ب دەستخۆشیێن زۆرڤە هاتینە ناسین و کاریگەریێن وی هەتا ڤی سەردەمی ژی د بەردەوامن.
ژ دەرڤەی دەستکەفتێن زانستی، نیۆتن ب ناڤودەنگ بوو ب پابەندبوونا وی یا بەردەوام بۆ دویڤ چوونا زانینێ. سەڕەرای کو ڕووبەڕوویی چەندین زەحمەتییان بوو؛ لێ بەلێ پا دەست ژ هەوڵێن خۆ بۆ پاڵدانا سنۆرێن تێگەهشتنا مرۆڤی بەرنەدا.
کارێن ئیسحاق نیۆتنی هەمی سنۆرێن دەمی یێن بەزاندین کاریگەری ل سەر بوارێن بێ هەژمار یێن ڤەکوڵینێ هەبوویە. یاسایێن لڤینێ و کێشکرنێ وەک بنیاتێ فیزیایێ دێ مینیت، و میراتێ وی وەکو بەڵگەیەک ل سەر هێزا حەز و مەرەقا مرۆڤان دێ دێ مینیت. بەشداریێن نیۆتنی بەردەوامن د خزمەتکرنێدا وەکو چرایەک بۆ زانایان و گەڕان ل دویف واندا دەمێ ئەو بەرەف پێش دچن د ئاشکەراکرنا نهێنیێن گەردوونی.